پرسش: آیا توبه باید از جمیع گناهان باشد یا می توان تنها از بعضی گناهان توبه کرد؟
پاسخ: توبه باید از جمیع گناهان باشد زیرا سبب توبه و پشیمانی، زشتی گناه است. پس اگر از پاره ای گناهان توبه کند و پاره ای دیگر را به حال خود رها کند، معلوم می شود که توبه اش به سبب زشتی فعلش نبوده است، بلکه با انگیزه های دیگر، آن گناه را ترک نموده مثل این که برای سلامتی اش زیانبار بوده لذا از روایات استفاده می شود که توبه باید از همه گناهان باشد.
پرسش: از چه طریقی انسان می تواند دریابد که توبه او مورد پذیرش واقع شده است؟
پاسخ: از چند راه می توان فهمید که توبه انسان قبول شده است:
1- احساس نشاط و آرامش خاصی که پس از دعا و توبه به انسان دست می دهد و به تعبیر دیگر احساس رهایی از گناه و آلودگی ها.
2- هر قدر انسان از گناهان خود پشیمان شده و با تضرّع و التجای بیشتری خدا را بخواند توبه او پذیرفته ترخواهد شد، بنابراین میزان انقلاب روحی انسان در حال استغفار نیز می تواند به عنوان یک نشانه به کار آید.
3- هرقدر میزان اعتماد به وعده ها و عنایات الهی افزون شود.
4- هرقدر آثار واقعی توبه در اعمال انسان بیشتر آشکار گردد و رغبت کمتری به گناه داشته باشد و اراده و عزم راسخ تری در اطاعت پروردگار داشته باشد، نشان می دهد که توبه اش واقعی بوده و به همین سبب مقبول بوده است.
پرسش: از یک طرف درقرآن آمده است هرکس یک ذرّه گناهی انجام دهد در قیامت [اثر آن را] می بیند و از طرف دیگر در قرآن آمده است با توبه، گناهان آمرزیده می شود؛ حال جمع این نوع آیات چگونه است؟
پاسخ: هر عمل نیک یا زشت اقتضای آن را دارد که پاداش یا کیفر خود را به دنبال داشته باشد، پیام آیات توبه، این است که توبه، مانع کیفر می شود. به عبارت دیگر اعمالی را که انسان انجام می دهد در قیامت می بیند. اما این در صورتی است که اعمال خوب یا بد تا هنگامه قیامت بماند ولی اگر با توبه و انجام دادن حسنات، اعمال بد انسان محو شود و یا به جهت غیبت و ظلم، اعمال خوب انسان محو گردد چیزی باقی نمی ماند که در هنگام قیامت آن را ببیند.
پرسش: راز استغفار پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین علیهم السلام چیست؟ به عبارت دیگر بااین که آنان معصوم بودند و مرتکب گناه نمی شدند؛ چرا در دعاهایشان از فزونی گناه، استغفار می کردند؟
پاسخ: توبه یکی ازعبادات بزرگ است. خداوند در قرآن مجید، مؤمنان راستین را چنین توصیف می کند:
الصَّابِرِینَ وَ الصَّادِقِینَ وَ الْقانِتِینَ وَ الْمُنْفِقِینَ وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ
آنان شکیبایند و راستگو؛ همواره اطاعت پیشه اند و انفاق گر و سحرگاهان به استغفار می پردازند.
و در جای دیگر می فرماید:
کانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیلِ ما یهْجَعُونَ وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ
شبانگاه اندکی می آرَمَند و سحرگاهان به استغفار می پردازند.
بنابراین، قرآن توبه را بهترین عمل مؤمنان و شب زنده داران خوانده است.
از سوی دیگر همه مؤمنان را به توبه فراخوانده و می فرماید:
تُوبُوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعاً أَیهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ
ای ایمان آورندگان! همه با هم به درگاه خدا توبه کنید؛ باشد که رستگار شوید.
و در جای دیگر می فرماید:
إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ
خداوند توبه کاران و پاکیزگان را دوست می دارد.
از آن چه گذشت، چند نکته روشن می شود:
1- اساساً توبه عمل پارسایان و مؤمنان و عبادتی است که همه ایمان آورندگان، به آن دعوت شده اند و انجام دادن آن گشاینده درهای رحمت الهی ویکی از بهترین موجبات قُرب و وصال معبود است. اگر به حقیقت توبه نظرکنیم، آن را زیباترین جلوه خضوع و خشوع، اظهار تذلل و زاری و اعتراف به تقصیر بنده ای بی نهایت کوچک، در برابر آفریدگاری بی نهایت بزرگ است. از این رو شایسته است که اولیای الهی، پیش و بیش و بهتر از همه، این دعوت الهی را لبیک گویند و در تمام حالات خود، بر توبه و استغفار مداومت ورزند تا به این وسیله، به فیض تقرب هرچه بیشتر در درگاه الهی نائل آیند.
2- «استغفار و توبه» دارای مراتب و درجاتی متناسب با عاملان آن است. توبه گنهکاران، از گناه و توبه اهل سلوک، از پرداختن به غیر خدا و توجه به غیر حق است.
3- توبه و استغفار اولیای الهی و معصومان علیهم السلام، به جهت اینکه آنان در مرتبه بالاتری از بندگی هستند، وقتی به خود و اعمال خویش می نگرند، با تمام عظمت و بزرگی آن اعمال، آن ها را در برابر عظمت بی نهایت الهی، بسیار کوچک و مایه سرافکندگی و شرمندگی می بینند.
4- استغفار برای اولیای الهی، جنبه دفع و برای ما جنبه رفع دارد؛ یعنی، ما استغفار می کنیم تا لغزش هایمان بخشیده شود و آنان استغفار می کنند تا نلغزند و اصلًا گناه سراغشان نیاید.آن بزرگان با توبه و عبادت و اطاعت، درجات عصمت خویش را شدت می بخشند؛ ازاین رو استغفار و توبه، در بالا رفتن درجات و پایندگی عصمت آنان دخالت دارد.
5- توبه و استغفار دائمی پیامبر (ص) وامامان علیهم السلام درپیشگاه خدا، بالاترین نقش عملی را در تربیت امت دارد و به دیگران می آموزد که چگونه در پیشگاه خدا به توبه، تضرع و انابه بپردازند و به جهت پاره ای از اعمال نیک، مغرور نگردند. آیا کسی که ناله ها و گریه ها و روح اطاعت و بندگی امیرمؤمنان (ع) را ببیند و بشنود، باخود نمی گوید: او که یک لحظه عمرش برتر از عبادت ثقلین است، این چنین توبه می کند؛ پس من حقیر چگونه به خود ببالم و از خدا عذرخواهی نکنم!؟
پرسش: در برخی از آیات قرآن بعد از واژه توبه واژه اصلاح آمده است. مقصود از اصلاح بعد از توبه چیست؟
پاسخ: اصلاح در هریک از گناهان، به جبران متناسب با آن گناه گفته می شود. مثلًا اگر گناه مربوط به حق الله است همچون کوتاهی در خواندن نماز و گرفتن روزه، باید قضای نماز و روزه را بگیرد و اگر گناه، موجب تضییع درحق الناس است، اصلاح در آن به اداء حق الناس است و اگر گناه اجتماعی و آسیب به آبروی دیگران است، اصلاح آن به عذرخواهی و طلب حلالیت و اعاده حیثیت افراد است.
پرسش: آیا توبه، همه آثار گناه را پاک می کند یا برخی از آثار گناه را؟
پاسخ: آثار گناه دو نوع است: برخی از آثار گناه قراردادی است و برخی وضعی است. آنچه با توبه از بین می رود آثار قراردادی گناه است اما آثار وضعی گناه برداشتنی نیست. مثلًا کسی که شراب خورده و پس از مستی توبه کرده با توبه، گناه شراب خوردن بخشیده می شود، اما آثار بد شراب بر دستگاه گوارش و روح و روان شخص، با توبه برطرف نمی شود. یا فردی که قمار بازی کرده؛ با توبه گناهش بخشیده می شود اما اثر سوء قمار بر روابط اجتماعی و اقتصادی ماندگار است.
اگر کسی گناهی انجام دهد و موجبات بدنامی خود را در اجتماع فراهم نماید، این بدنامی اثر وضعی آن گناه است و با توبه این بدنامی برداشته نمی شود.
پرسش: آیا می شود در جوانی هر کاری دلمان خواست انجام دهیم و در پیری توبه کنیم؟
پاسخ: این فکر به چند دلیل غلط است و جوان می بایست خود را از وسوسه آن دور کند.
اولًا: اینکه اگر کسی گناه کند، کم کم به آن خو می گیرد و ترک گناه مشکل می شود.
ثانیاً: هنگامی که گناه تکرار شد، قبح و زشتی آن در نظر انسان از بین می رود و ممکن است اصولًا به فکر توبه نیفتد. یعنی هنگامی که به او می گویند برای تدارک آخرت ازگناهانت توبه کن، می گوید: من که گناهی نکرده ام. در حالی که گناهان زیادی داشته ولی چون به آنها عادت کرده است آنها را گناه نمی داند.
ثالثاً: ما زمان مرگ خود را نمی دانیم. از کجا معلوم که مثلًا شصت یا هفتادسال عمرکنیم و در آن موقع موفق به توبه شویم؟ چه کسی می تواند تضمین کند که برای یک دقیقه دیگر زنده است؟
رابعاً: اصولًا گناه، یک عمل بد و زننده ای است و اگر کسی ذره ای کمال پیدا کند از گناه بیزار می شود. مثلًا خوردن مال یتیم، غیبت، دروغ و خیانت، در نظر مؤمنان راستین، همچون خوردن آتش است. اگر در گناه تعفن و نکبت وجودنداشت خداوند آن را حرام نمی کرد. پس انسان نباید بگوید فعلًا گناه می کنم و بعد توبه خواهم کرد. مثل اینکه ما بگوئیم فعلًا سم بخوریم بعداً می رویم بیمارستان تا مداوا شویم. انسان عاقل نباید به طرف گناه برود و باید با اطمینانی که به پروردگارش دارد، بداند که در گناه ضرری وجود دارد که بالأخره گریبان انسان را می گیرد.
پرسش: اگر کسی قتلی انجام داده باشد آیا امکان توبه برای او هست؟
پاسخ: هر گناهی از جمله قتل، قابل بخشش است؛ ولی از آن رو که حق الناس است پشیمانی و استغفار فقط کفایت نمی کند، بلکه اگر کسی به طور عمد شخصی را به قتل رسانده باشد و بخواهد توبه کند باید خود را تسلیم دادگاه و اولیای مقتول کند و آنها اختیار دارند قصاص کنند، یا دیه بگیرند و یا عفو نمایند و اگر از قصاص صرف نظر کردند، بر قاتل است که کفاره جمع بدهد. یعنی 60 فقیر را اطعام کند و 60 روز پی در پی روزه بگیرد و اگر قتل عمدی نباشد پرداختن دیه به اولیای دم واجب می گردد مگر اینکه عفو کنند.
پرسش: برای اینکه توبه شکسته نشود چه باید کرد؟
پاسخ: بعضی از بزرگان راهکارهای مشخصی جهت عدم بازگشت به گناه پیشنهاد کرده اند:
1- جدا شدن از محیط گناه و عدم شرکت در مجالس معصیت.
2- تجدید نظر در دوستان و معاشران.
3- یاد خدا.
4- توجه به آثار مرگبار گناه.
5- تفکر و اندیشه در سرگذشت گناهکاران.
6- توجه به الطاف و عنایت پروردگار به توبه کاران.
7- پر کردن اوقات فراغت.
8- مراقبه و محاسبه اعمال.
پرسش: آیا توبه الفاظ خاصی دارد؟
پاسخ: توبه از مقوله الفاظ نیست تا به واژه و کلمات و جملات خاص نیاز داشته باشد.
امام سجاد (ع) می فرماید:
انّما التوبةُ العَمل و الرُجوع عَنِ الامر و لَیستِ التَوبة بالکلام
توبه یعنی عمل و بازگشت از گناه و به حرف و زبان نیست.
بنابراین اگر گناهکار از عمل ناشایست خود پشیمان باشد و از گناه به سوی خدا برگردد هرچند لفظ توبه را بر زبان جاری نکند در حقیقت توبه محقق شده است، اما اگر کسی فقط گفت توبه کردم و یا بگوید «استَغفِرُاللّه ربّی وَ اتوبُ الَیهِ» بدون اینکه تصمیم بر ترک گناه داشته باشد یا از کرده خود پشیمان باشد، توبه واقعی نکرده است.
البته اگر توبه با استفاده از برخی واژه ها و کلمات مانند: استغفار و خواندن دعاهای توبه که از ائمه معصومین علیهم السلام وارد شده، صورت گیرد بهتر است. مانند دعای 31 صحیفه سجادیه (مناجات تائبین).
پرسش: چه زمان هایی برای توبه مناسب تر است؟
پاسخ: توبه زمان خاصی ندارد و در هروقتی که توبه و استغفار صورت گیرد مطلوب است و واجب است هر چه زودتر توبه کرد ولی در قرآن و روایات اوقات خاصی که مناسب تر است، ذکر شده است.
1- آخر شب تا طلوع فجر اثر خاصی در پاک شدن گناهان دارد. قرآن یکی از صفات اهل تقوا را استغفار در سحر ذکر کرده و می فرماید:
وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ
پارسایان در سحرها استغفار می کنند.
و در آیه دیگر می فرماید:
وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ
پرهیزکاران، استغفار کنندگان در سحرگاهانند.
فرزندان یعقوب نزد پدر آمدند و با اعتراف به گناه و اظهار ندامت از پدر خود تقاضای استغفار کردند و گفتند: از خدا بخواه که گناهان ما را ببخشد که گناهکار و خطاکاریم. یعقوب در جواب گفت: به زودی برای شما ازپروردگار مغفرت می طلبم. درروایات وارد شده که هدف یعقوب آن بود که انجام تقاضا را به سحرگاهان شب جمعه که وقت مناسب تری برای اجابت دعا و پذیرش توبه است به تأخیر اندازد.
2- شب جمعه؛ امام باقر (ع) می فرماید:
هر شب جمعه از اول شب تا آخر شب خداوند ندا می دهد آیا بنده مؤمنی هست که از گناهانش توبه کند تا توبه او را بپذیرم؟
3- ماه رمضان؛ یکی دیگر از زمانهای مناسب برای توبه است به خصوص شب های قدر.
پیامبر (ص) درخطبه خود به مناسبت آغاز ماه رمضان فرمود:
بدبخت کسی است که در ماه رمضان از آمرزش الهی محروم بماند.
پرسش: در چه مواردی برای توبه کردن طلب حلالیت لازم است؟
پاسخ: به طورکلی هرچه ضمان آور باشد طلب حلالیت درباره آن لازم است. مانند تضییع مال مردم یا ایجاد آسیب های دیگر.
پرسش: اگر طلب حلالیت ضرر جانی و غیره داشته باشد باز هم لازم است؟
پاسخ: درمسائل مالی، مهم ادای حق است ولو به صورت غیر مستقیم و ناشناس. و در مسائل حیثیتی و آبرویی، مانند تهمت زدن و.. . هم از نظر بسیاری از فقها، طلب حلالیت لازم نیست بلکه پشیمانی و استغفار را کافی دانسته اند.
پرسش: اگر کسی حق مردم را تصرف کرده و قادر به پرداخت عوض آن نیست، آیا توبه اش قبول و گناهانش بخشیده می شود؟
پاسخ: اگر مال تلف شده باشد تنها با توبه، گناه بخشیده نمی شود بلکه باید از صاحب حق طلب حلالیت شود و قیمت مال تلف شده را به صاحبش بدهد و در صورتی که قادر به پرداخت عوض آن نیست در صورت امکان موضوع را با مالک مال در میان بگذارد و برای پرداخت آن مهلت بخواهد و یا از ایشان طلب عفو نماید.
خداقوت به شما و مرسی که تو همه موضوعات فعالیت دارید ♥️
سلام عزیزم. مرسی از شما که اینقدر مهربون هستی
با سلام.
آیا اگه کاری انجام دهید که بدانید درست نیست اما انجام داده اید و توبه کنید و باز انجام دهید و باز توبه کنید آیا توبه پذیرفته است؟ چون واقعا پشیمان شده و از ته دل توبه کرده.
سلام دوست من. خدا میگه از رحمت من ناامید نشو. اگه صدبارهم توبه شکستی بازم برگرد. فقط اینو بدون که گناه مثل زدن میخ به دیواره. حالا توبه در اوردن این میخ است. هرچی بیشتر میخ به دیوار بزنی جای این میخ ها رو دیوار میمونه و قشنگ نیست. پس سعی کن کمتر گناه کنی
خیلی ممنون
ناخن جویدن گناهه؟
سلام.مرسی. خیر