رودربایستی چیست؟
در موقعیت‌های بسیاری افراد با خواسته‌ای از جانب دیگران مواجه می‌شوند اما توانایی انجام آن را در خود نمی‌بیند یا برآورده کردن آن را به ضرر منافع شخصی می‌پندارند. در این شرایط وقتی فرد نمی‌تواند به درستی درخواست طرف مقابل را رد کند و برای پذیرش آن احساس فشار می‌کند؛ در اصطلاح عام گفته می‌شود که دچار رودربایستی شده است.
تکنیکهای مقابله با رودربایستی
یکی از مهارت‌هایی که برای حفظ روابط لازم و ضروری است، دانستن و مجهز بودن به تکنیکهای رهایی از رودربایستی است. این تکنیک‌ها را تحت عنوان جرات ورزی یا قاطعیت هم می‌شناسیم تنها تفاوتشان زمینه‌های به کارگیری آن‌هاست. این که در فضاهای رسمی چگونه نه بگویید یا اینکه در موقعیت‌های غیر رسمی و دوستانه چگونه نه بگویید هر یک از قوانینی پیروی می‌کند که دانستنش به ساخت یک زندگی رضایتمندانه‌تر کمک می‌کند. ما در ادامه به مهم‌ترین تکنیک‌هایی که به شما در زمینه مقابله با رودربایستی کمک می‌کنند اشاره کرده‌ایم.
1- “نه گفتن” قاطع را بیاموزید
نه گفتن قاطع مهم‌ترین اصلی است که در مقابله با رودربایستی به شما کمک می‌کند. برای آنکه بتوانید خواسته نامعقول اطرافیان را رد کنید، به کارگیری روش‌هایی نظیر بهانه تراشی و اجتناب از پاسخگویی راهکارهای منفعلانه‌ای محسوب می‌شوند که اغلب اصرار فرد مقابل و گرفتاری هرچه بیشتر در تله رودربایستی را در پی دارند. برای آنکه فردی قاطع باشید و بتوانید به بهترین شیوه از این تله رها شوید صادقانه جملات ساده‌ای نظیر “نه! متأسفم نمی‌توانم این کار را انجام دهم” را بازگو کنید.
اگر درخواست فرد مقابل کاملاً نامعقول است شما نیاز به اضافه کردن هیچ توضیح خاصی ندارید و تنها لازم است همین جملات ساده را تکرار کنید. اما اگر درخواست مطرح شده به گونه‌ای است که فعلاً شرایط برآورده کردن آن را ندارید هنگام نه گفتن می‌توانید یک پیشنهاد جایگزین را مطرح کنید تا به فرد مقابل نیز کمک کرده باشید.
2- دوستی را با فرمانبرداری اشتباه نگیرید
بسیاری از مواقع افراد فکر می‌کنند که دوست داشتن، دوستی یا رفاقت به معنای تسلیم شدن صرف در مقابل دیگران است. این مسئله به خصوص در مورد نوجوانان بسیار صدق می‌کند چراکه آن‌ها به پذیرفته شدن در گروه دوستان نیاز بسیاری دارند و از این طریق به دنبال کسب هویت دلخواه خود هستند.
در این شرایط لازم است بدانید که حتی اگر در این گروه پذیرفته نشوید فرصت‌های شما به طور کل از بین نمی‌روند و شما می‌توانید به دنبال رفاقت با گروه دیگری از افراد باشید که در آن احساس آزادی بیشتری کرده و نیاز به پاگذاشتن روی خواسته‌های خود نداشته باشید. در نتیجه ابتدا رفاقت با خود را تمرین و سعی کنید برای خواسته‌های خود ارزش قائل شوید و سپس به فشار گروه دوستان یا همسالان بیاندیشید.
3- بپذیرید شما ناجی زندگی دیگران نیستید
برخی افراد در زندگی ناخودآگاه همواره نقش یک ناجی را به عهده می‌گیرند و تمایل دارند به همه کمک کنند، مشکلات همه را برطرف کنند و در این راه خود و خواسته‌هایشان را نیز دائماً زیر پا می‌گذارند. این افراد اگر نتوانند به دیگران یاری برسانند احساس گناه شدیدی می‌کنند و تلاش‌های افراطی برای جبران این موضوع دارند. اگر این الگوی رفتاری در شما وجود دارد احتمالاً دفعات بسیاری درگیری در تله رودربایستی را تجربه کرده‌اید.
برای رهایی از این مشکل لازم است بپذیرید که شما مسئول زندگی دیگران نیستید بلکه پیش از هر چیز در برابر خود و سلامت روانتان مسئولیت دارید. کمک به دیگران زمانی ارزش پیدا می‌کند که به رشد فردی شما کمک کند و باعث تعالی شما بشود. اگر ایفای نقش ناجی در زندگی دائماً باعث می‌شود که حقوق خود را پایمال کنید و از این بابت آزرده خاطر باشید لازم است در سبک رفتاری خود تجدید نظر کنید و در صورت لزوم از یک مشاور برای بهبود اوضاع کمک بگیرید.
4- کمال گرایی را کنار بگذارید
برخورداری از صفت کمال گرایی افراطی باعث می‌شود که افراد هیچ گونه محدودیتی را از جانب خود نپذیرند و انتظار داشته باشند که بتوانند هرگونه درخواستی را برای دیگران برآورده کنند. این در حالی است که همه ما انسان هستیم و هیچ انسانی کامل نیست. در نتیجه هرکس باید بر اساس توانمندی‌ها و محدودیت‌های خود عمل کند و انتظار “همه کار توانی” از خود نداشته باشد. البته کنار گذاشتن کمال گرایی همیشه آسان نیست چراکه این ویژگی شخصیتی می‌تواند الگوی کل روابط ما را در بر بگیرد و همه ابعاد زندگی‌مان را تحت تأثیر قرار دهد. در این شرایط مراجعه به یک روانشناس و شرکت در جلسات رواندرمانی فردی می‌تواند تا حد زیادی به شما کمک کند.
5- ذهن خوانی نکنید
در بسیاری از موارد علت اینکه در رودربایستی می‌مانیم ذهن خوانی کردن است. در واقع معمولاً در این شرایط افکاری نظیر اینکه “او الآن فکر می‌کند من فرد خسیسی هستم” یا “اگر نه بگویم فرد مقابل دیگر مرا دوست ندارد” و افکار مشابهی از این دست در ذهن جریان پیدا می‌کنند. همه این افکار نشانگر این هستند که ما از قضاوت شدن از جانب دیگران می‌ترسیم و برای اینکه تصویر خوبی از خود نشان دهیم حاضریم خود را نادیده بگیریم. در این شرایط بهتر است از افکار مبتنی بر ذهن خوانی آگاه باشید و به جای حدس زدن افکار و احساسات فرد دیگر تلاش کنید صادقانه در این باره با هم گفت‌وگو کنید. توجه داشته باشید که برای داشتن گفت‌وگویی نتیجه بخش، لازم است که ابتدا ارتباط موفقی برقرا کنید.
چگونه رودربایستی بر روابط شما تاثیر می گذارد؟
گاهی رفتارهایی در اثر تکرار تبدیل به یک عادت و یا وظیفه می‌شوند، به عبارتی دیگر ممکن است در ابتدا قبول شرایطی به عنوان یک لطف در نظر گرفته شود اما پس از مدتی قبول نکردن منجر به بحث و ناراحتی می‌شود.
اما در مواردی دیگر برای مثال با قبول کردن مسئولیت‌های یک همکار با تمجید روبه‌رو شده‌اید، به این صورت یاد می‌گیرید که برای دریافت تایید و پذیرش سایرین فقط کافی است که دیگران را مهم‌تر از خود بدانید و هر بار که از شما چیزی خواستند آن را برآورده کنید. این گونه می‌شود که مطیع بودن روشی برای جلب نظرات مثبت دیگران می‌شود.
ممکن است وقتی از شما بخواهند که تمامی مصائبی را که در این راه متحمل شده‌اید به خاطر بیاورید و برای این که دیگر تکرار نشوند رفتار دیگری اتخاذ کنید، در نظر اول برایتان غیرممکن بیاید. مثلا نه گفتن را با بی ادبی و زشت بودن عمل مترادف بدانید. اما باید بدانید تغییر رفتار به یکباره رخ نداده و برای رسیدن به یک رفتار جدید باید تمرین داشته باشید.
اصول قاطعیت در فضاهای غیر رسمی
قاطعیت در موقعیت‌ها به شما کمک می‌کند تا بتوانید در مقابل خواسته‌های دیگران سر فرود نیاورده و خواسته خودتان را اولویت قرار دهید. برخی از اصول قاطعیت در موقعیتی که ممکن است رودربایستی نمایید، شامل موارد زیر می‌شوند.
- به اندازه پاسخ داده و با زبان بدن خود همراه شوید.
- دلیل‌تان را صادقانه بگویید و با اصرار طرف مقابل آن را عوض نکنید.
- تصمیم نهایی خود را بیان کرده و از دادن امید اجتناب کنید.
- بعد از سه بار درخواست مجدد حس‌های مثبت را با شیوه‌های دیگر بیان کنید.
- اگر توهینی شد، به آن اهیمت ندهید و تصمیم خود را با زبان مودبانه تکرار کنید.
فن TA برای بیان قاطعیت
برای مقابله با خواسته‌های نابجای دیگران می‌توانید از فن TA نیز استفاده کنید. در این روش شما می‌توانید با استفاده از 3 مرحله زیر از خواسته‌های خود محافظت کنید. در کنار آن نیز باید بتوانید در روابط اجتماعی خود موفق عمل کنید تا به نتیجه دلخواه برسید.
- وقفه ایجاد کنید.
- پیامدها را بیان کنید.
- موضوع را تغییر دهید.
مثال: وقتی دوستتون می خواهد ماشین شما را قرض بگیرد و قرار است رودربایستی را کنار بگذارید.
- من ممنونم که اینقدر با من احساس صمیمیت می کنی
- من ماشین را برای انجام کارهای اداری احتیاج دارم
- نمی توانم آن را به تو قرض بدهم
- (اگر بیشتر اصرار کرد) این خوشحالم می‌کنه که اینقدر با من احساس راحتی داری
- (اگر گفت تو خیلی خسیسی) بله حق با توئه
- به نظرت درسته که کارهای اداری من باقی بمونه چون تو با ماشینم رفتی شمال
- (اگر همچنان اصرار ورزید این بار با تن صدایی کمی بلندتر بگویید) چند بار خدمتتان عرض کردم نمی‌توانم
- (اگر گفت خیلی نامردی) بله من نامردم
- اگر تو جای من بودی حاضر می‌شدی به خاطر سفر دوستت کارات باقی بمونه؟
- (اگر اصرار ادامه داشت و زیر بار نرفت و لحنش را تند کرد) فکر می‌کنم تو الان در موقعیت صحبت کردن نیستی
- اگر ماشین را به تو بدم و توی مسیر تصادف کنی خودت پاسخگو می‌شوی؟
- خوب از مامانت اینا بگو حالشون خوبه؟
نکات مهم برای مقابله با رودربایستی
در بسیاری از شرایط ماندن بر سر تصمیم و نه گفتن کار دشواری می‌شود، اما با تمرین می‌توانید مهارت خود را بیشتر کرده و راحت‌تر با این شرایط برخورد داشته باشید. برای این منظور نکات زیر را فراموش نکنید.
- نگذارید اصرار او نظر شما را عوض کند.
- دلیل ابتدایی که مطرح می‌کنید راعوض نکنید.
- فقط درصد کمی از نزدیکان هستند که نیاز هست تا مرحله آخر با آن‌ها پیش روید اغلب تا مرحله 3-4 عقب نشینی می‌کنند.
- جملاتی که بار تعارف دارند را تکرار نکنید.
- قاطعیت را از افراد غریبه‌تر شروع کنید تا نسبت به آشنایان هم تواناتر شوید.
جمع بندی
اعمال موارد گفته شده به تنهایی ممکن است به طور کامل قابل انجام نباشد. در این مسیر از یک دوست درخواست کنید تا بتواند به شما برای ماندن بر سر تصمیماتتان کمک کند. به یاد داشته باشید در ابتدای مسیر احتمال دلخوری و ناراحتی‌ها زیاد خواهد بود؛ اما بعد از مدتی تنها کسانی که واقعا به دنبال ارتباط با شما هستند، در کنارتان می‌مانند. همان افرادی که موجب خوشحالی شما شده و به سلامتی شما اهمیت می‌دهند. اما چون احتمالا تمامی روابطتان بر اساس رودربایستی است، کمک گرفتن از یک فردی که شما را درک کرده و راه‌هایی برای تغییر این شرایط بداند مفید خواهد بود. روانشناسان با مطالعه و آگاهی در زمینه‌های شناختی بهتر می‌توانند شما را برای رسیدن به اهدافتان راهنمایی کنند.
سوالات متداول
– نقش خانواده در افزایش مهارت‌های ارتباطی و رهایی از تله رودربایستی چیست؟
خانواده با سبک فرزند پروری خود تأثیر بسزایی در میزان جرات مندی و قاطعیت افراد می‌گذارد. برای مثال والدینی که دائماً ارزشمندی رفتار فرزند خود را به دریافت تأیید از جانب دیگران گره می‌زنند به طور غیر مستقیم این باور را در آن‌ها پرورش می‌دهند که همواره باید دیگران را از خود راضی نگه دارند و همین مسئله باعث می‌شود که فرد هنگام رو به رو شدن با درخواست‌های نا به جای دیگران دچار اضطراب شده و نتواند عملکرد مناسبی را از خود نشان دهد.
– رودربایستی در فرهنگ ما چه جایگاهی دارد؟
باورهای فرهنگی ما در عدم قاطعیت افراد و بروز زیاد رودربایستی تأثیر بسزایی دارند. در واقع افکاری که اساس و زیربنای رودربایستی را تشکیل می‌دهند از پدر و مادر و نسل‌های گذشته ما به گونه‌ای به ارث رسیده‌اند و به مرور زمان تقویت شده‌اند. برای مثال در فرهنگ ما ممکن است قبول درخواست دیگران حتی در شرایطی که خود برای آن آمادگی نداریم ارزشمند تلقی شده یا نه گفتن قاطع نوعی جسارت و بی‌احترامی در نظر گرفته شود. همین مسئله باعث می‌شود که افراد کم‌تر رفتارهای جرات مندانه را تمرین کنند و بیشتر تحت تأثیر رودر بایستی قرار بگیرند.
عالی بود
سپاس از شما